Ingenieurs / Architecten

Wie is er aansprakelijk bij een risicovol ontwerp?

Raad van arbitrage voor de bouw 4 mei 2021
Nr. 36.775/36.801

Bij een bouwproject zijn vaak verschillende partijen betrokken, zoals een (onder)aannemer, architect en directievoerder. Bij een fout is het voor de opdrachtgever dan moeilijk vast te stellen welke partij aansprakelijk is, zeker als de partijen naar elkaar wijzen. Zo ook in deze arbitragezaak, waar een opdrachtgeefster een architect heeft ingeschakeld voor het ontwerp van een sanitair gebouw en een aanneemster voor de realisatie ervan. De souterrainvloer blijkt echter niet waterdicht te zijn. Is de aanneemster of de architect hiervoor aansprakelijk of allebei? En speelt ook nog mee dat opdrachtgeefster een eigen directievoerder had die hiervoor had kunnen waarschuwen?

De arbiters constateren dat de betreffende souterrainvloer uit twee lagen bestaat: een dekvloer en een constructievloer. Vastgesteld wordt dat de watertoetreding (ter plaatse van de souterraintrap) had kunnen worden voorkomen door het zandpakket onder de trap watervrij te houden en/of de stortnaad tussen dekvloer en constructievloer waterdicht uit te voeren en/of deze stortnaad ter plaatse van de onderste traptrede waterdicht af te werken. Niets daarvan is expliciet of impliciet op tekeningen of in het bestek van de architect aangegeven. Integendeel: de architect ging in het ontwerp ervan uit dat de betonnen constructievloer en dekvloer een waterdicht geheel zouden vormen zodat er geen water onder de dekvloer zou komen. Arbiters concluderen dat er dus sprake is geweest van ontwerp met een zeer groot risico op watertoetreding. 

De architect verwijst naar de aanneemster en meent dat laatstgenoemde, nu deze de uitvoeringstekeningen van de souterraintrap heeft gemaakt, de juiste voorzieningen had moeten treffen om de watertoetreding te voorkomen. De arbiters gaan daar echter niet in mee. Zoals gezegd is sprake van een risicovol ontwerp en de architect had dit ontwerp, gelet op haar verantwoordelijkheid ten opzichte van opdrachtgeefster, niet zonder nadere detaillering, besteksbepaling, en/of expliciete waarschuwing aan de aanneemster mogen overdragen.  

Het voorgaande betekent echter niet dat de aanneemster ‘vrijuit’ gaat. Hoewel geen sprake is van een uitvoeringsfout door de aanneemster, had zij wel voor het risicovolle ontwerp van de architect moeten waarschuwen. De aanneemster heeft voorafgaand aan de uitvoering van de werkzaamheden de situatie van de betonnen trappen nauwgezet besproken met de directievoerder. Op dat moment had zij het risico op watertoetreding moeten constateren, zeker omdat zij bij de uitvoering werd bijgestaan door een ter zake deskundige onderaannemer. Ook de directievoerder had op dat moment opdrachtgeefster moeten waarschuwen, aldus de arbiters. Het verzuim van de directievoerder is opdrachtgeefster als eigen schuld toe te rekenen. De architect, aanneemster en de directievoerder worden ieder voor een derde deel aansprakelijk geacht.

Deze uitspraak laat allereerst zien dat een architect als professionele ontwerpdeskundige zijn ontwerp zeer nauwkeurig zal moeten vervaardigen en er niet vanuit moet gaan dat eventuele risico’s wel door de aannemer zullen worden ondervangen bij de uitvoering. In de literatuur wordt ook wel betoogd dat de waarschuwingsplicht van de aannemer de functie heeft van een extra veiligheidsklep in het belang van de opdrachtgever, maar dat de architect er niet op mag blindvaren dat die klep ook op het juiste moment zal werken. De architect mag het dus nooit op een ‘double check’ van de kant van de aannemer laten aankomen.

De uitspraak illustreert eveneens de lastige positie van de aannemer. Enerzijds zal hij op de deugdelijkheid van het ontwerp van de professionele ontwerpdeskundige willen vertrouwen, maar anderzijds moet hij als ‘extra veiligheidsklep’ alert blijven en zijn opdrachtgever moeten waarschuwen voor eventuele risico’s. Het lijkt erop dat de deskundigheid van de aannemer hierbij een relevante factor is. Hoe meer kennis de aannemer (of zijn onderaannemer, zoals in deze zaak) heeft over het betreffende risico, hoe eerder zal worden geoordeeld dat hij zijn opdrachtgever hiervoor had moeten waarschuwen.