Accountants
Gebruiksbeperkingen: de beperking van de aansprakelijkheidsrisico’s voor de opsteller van het rapport
In de tweede helft van 2016 heeft de Hoge Raad twee arresten van het Hof Arnhem-Leeuwarden in stand gelaten waarin het belang van een goed geformuleerde gebruiksbeperking in een rapport nogmaals wordt onderstreept.
Op 9 september 2016 en 16 december 2016 heeft de Hoge Raad met toepassing van art. 81 RO twee arresten van het Hof Arnhem-Leeuwarden bevestigd. In deze arresten heeft het hof geoordeeld dat twee beroepsbeoefenaren, een taxateur en een accountant, een zorgplicht in acht te nemen hadden tegen een specifieke derde. Aan deze zorgplicht kon echter worden ontkomen indien uit de gebruiksbeperking in hun respectievelijke rapporten duidelijk zou zijn dat het rapport niet door die derde of tegenover die derde gebruikt kon worden. Hieronder zal op de specifieke feiten worden ingegaan.
De taxateur
De eerste zaak waarover het Hof Arnhem-Leeuwarden heeft geoordeeld, betrof een vordering van een bank op een taxateur. De taxateur had in het kader van een financiering een taxatie van een bedrijfspand uitgevoerd. De eigenaar van het pand was de opdrachtgever. De bank heeft na ontvangst van het rapport nadere vragen gesteld aan de taxateur. Nadat de eigenaar zijn rentelasten niet meer voldeed en de bank had besloten over te gaan tot executieverkoop, is de bank tot de conclusie gekomen dat de waarde van het pand lager lag dan de destijds getaxeerde waarde. De bank is van oordeel dat de taxateur, door te hoog te taxeren, een zorgplicht jegens haar heeft geschonden. Het hof overweegt dat de taxateur onder de hier relevante omstandigheden in beginsel een zorgplicht jegens de bank in acht te nemen had. De taxateur diende ofwel de belangen van de bank in ogenschouw te nemen, ofwel te zorgen dat voor de bank duidelijk was dat zij niet op de uitkomsten van het rapport mocht afgaan. Dit laatste heeft de taxateur gedaan. In het rapport was namelijk de volgende gebruiksbeperking opgenomen:
Dit taxatierapport is uitsluitend bestemd om te worden gebruikt door de opdrachtgever ten behoeve van hetgeen omschreven in het doel van de taxatie. Door mij wordt geen verantwoordelijkheid aanvaard bij gebruik door derden, tenzij met schriftelijke toestemming mijnerzijds.
Volgens het hof moest de bank uit deze gebruiksbeperking begrijpen dat de taxateur geen verantwoordelijkheid jegens haar accepteerde. De Hoge Raad heeft dit oordeel met toepassing van art. 81 RO zonder nadere motivering bekrachtigd.
Rapport accountant
Het tweede arrest van het Hof Arnhem-Leeuwarden had betrekking op een rapport dat een accountant had opgesteld voor een vennootschap in zwaar weer. Een belangrijke klant had besloten om de relatie te beëindigen waardoor de vennootschap moest herstructureren. Voor deze herstructurering had de vennootschap zelf een toekomstprojectie opgesteld en de accountant gevraagd deze te beoordelen. Het rapport waarin de accountant deze beoordeling gaf, bevatte de volgende gebruiksbeperking:
De projectie en ons onderzoeksrapport daarbij zijn uitsluitend bedoeld voor een specifieke gebruikersgroep en kunnen derhalve niet zonder voorafgaande toestemming onzerzijds voor andere doeleinden worden gebruikt.
Ten tijde van het uitbrengen van het rapport deed zich nog een andere ontwikkeling voor. Eén van de aandeelhouders was komen te overlijden en in een dergelijk geval schreven de statuten voor dat diens aandelen door de erven aangeboden moesten worden tegen een door een deskundige vast te stellen prijs. De accountant was ook bekend met deze ontwikkeling. Het rapport van de accountant bevatte mede een oordeel over de waarde van de aandelen (maar het rapport betrof expliciet geen aandelenwaardering). In strijd met de gebruiksbeperking van het rapport, hebben de andere aandeelhouders het rapport toch gebruikt als uitgangspunt voor de vaststelling van de prijs van de aandelen van de overleden aandeelhouder. De erfgename stelt de accountant aansprakelijk.
Aan deze zorgplicht kon de accountant alleen ontkomen door een gebruiksbeperking op te nemen waarin voldoende specifiek werd vermeld dat het rapport niet gebruikt mocht worden voor de vaststelling van de prijs van de door de erfgename aan te bieden aandelen. De hierboven geciteerde gebruiksbeperking was hiervoor onvoldoende specifiek. Het hof oordeelt, net als in de zaak van de taxateur, dat de accountant hier in beginsel een zorgplicht jegens de erfgename in acht te nemen had.
Conclusie
Uit deze arresten wordt duidelijk dat de gebruiksbeperking in een rapport van grote invloed kan zijn voor de aansprakelijkheidsrisico’s die de opsteller van dit rapport jegens derden loopt. Op de vraag wanneer een gebruiksbeperking voldoende specifiek is om een dergelijke bescherming te bieden is geen algemeen antwoord te geven. Toch kunnen we enkele handvatten geven:
1. Beperk de kring van personen die op het rapport mogen vertrouwen
In ieder geval is het aan te bevelen om op te nemen dat jegens derden geen verantwoordelijkheid wordt aanvaard (zie de gebruiksbeperking van de taxateur). Of dit voldoende duidelijk is, zal ook weer afhangen van (de juridische kennis van) de derde met wiens belangen de beroepsbeoefenaar rekening te houden heeft. In de zaak van de taxateur betrof dit een bank. Een bank kan worden beschouwd als een repeat player met veel ervaring met dergelijke rapporten. Mogelijk zal, indien de beroepsbeoefenaar rekening moet houden met het feit dat een minder ervaren specifieke derde zijn rapport zal gebruiken, specifieker moeten worden omschreven dat het rapport niet voor diegene bestemd is.
2. Beperk het doel waarvoor het rapport mag worden gebruikt
Uit de zaak van de accountant kunnen we opmaken dat de beperking van het doel waarvoor het rapport gebruikt mag worden onder omstandigheden zeer specifiek omschreven zal moeten worden. In dit geval moest de accountant volgens het hof rekening houden met het feit dat de aandeelhouders voor de uitkoop van de erfgename een aandelenwaardering nodig zouden hebben. Vanwege die omstandigheid moest de accountant, om aan zijn zorgplicht jegens de erfgename te ontkomen, specifiek opnemen dat het rapport niet voor aandelenwaardering mocht worden gebruikt.
In het algemeen kan uit de arresten de conclusie getrokken worden dat beroepsbeoefenaren er goed aan doen om bij het opstellen van hun rapport te bedenken welke personen belang kunnen hebben wij de uitkomsten van het rapport en, indien zij geen verantwoordelijkheid willen nemen voor deze personen en belangen, in dit kader een zo specifiek mogelijke gebruiksbeperking op te nemen.